تعجب، تردید یا تکذیب مسئولان و مسئولان نسبت به میزان خسارت وارده به شرکت ها، استارت آپ ها و فعالان اقتصاد دیجیتال کشور، مشکلات این حوزه را حل نخواهد کرد. اکنون که دو ماه از عمر اختلالات و محدودیت‌هایی که نان شرکت‌ها و استارت‌آپ‌ها را میخکوب کرده می‌گذرد، یافتن راه‌حل مهم‌تر از تردید در میزان آسیب و انکار چالش‌هایی است که موجی از بیکاری، اخراج، تنظیمات ، کاهش درآمد و از دست دادن امید، انگیزه ها را به راه انداخته است.
از آمار منتشر شده توسط پلتفرم های مختلف گرفته تا اعداد و ارقام ارائه شده توسط نهادهای متولی در حوزه فناوری اطلاعات، با گشت و گذار چند دقیقه ای در لینکدین و مشاهده تعداد افرادی که اخیراً شغل خود را از دست داده اند و باز نامیده می شوند. همه چیز نشان می دهد که وضعیت فعالان فناوری اطلاعات و کل اکوسیستم استارتاپی کشور مساعد نیست.
اکنون که حدود دو ماه و دو هفته است که استارت آپ ها و شرکت های دانش بنیان در وضعیت غیرعادی قرار گرفته اند و حوزه فعالیت آن ها نسبت به گذشته محدود شده است، زمان مناسبی است تا وضعیت کنونی «اکوسیستم استارت آپ ها» را ترسیم کنیم. کشور و همچنین آینده این فضا و شرکت ها را پیش بینی کنید. آینده ای که محمدمهدی شریعتمدار، رئیس هیئت مدیره انجمن فین تک، آن را مثبت نمی بیند.
ابتدا تصویری کلی از وضعیت فعلی اکوسیستم ارائه می کند و موضوع عدم قطعیت و بی ثباتی را منشأ مشکلاتی می داند که فضای استارتاپی کشور را تحت تأثیر قرار داده است. مشکلی که مهم ترین تاثیر آن را می توان در بخش سرمایه دید. شریعتمدار این مشکل را چنین توضیح می دهد:
با توجه به بلاتکلیفی به وجود آمده در وضعیت اینترنت، بحث سرمایه گذاری در استارت آپ ها به شدت مختل شده است و این روزها شاهد خروج سرمایه گذاران از اکوسیستم استارتاپی کشور هستیم. این مشکل می تواند باعث اختلال در روند رشد اکوسیستم شود. این در حالی است که در سال‌های اخیر بخش استارت‌آپ در کشور یکی از معدود بخش‌هایی بوده که رشد اقتصادی را تجربه کرده است.
تمام توانایی هایی که از دست داده ایم
با مشکلاتی که در چند وقت اخیر به وجود آمده، بخش سودآور اقتصاد کشور شاهد از بین رفتن ظرفیت ها و پتانسیل ها بوده که مهم ترین آن «مسئله توقف فعالیت بسیاری از شرکت ها یا تعدیل قالب آن» است. “. به گفته رئیس هیئت مدیره انجمن فین تک، بسیاری از شرکت‌هایی که به شبکه‌های اجتماعی متصل شده‌اند، از آغاز دوران محدودیت‌های اینترنت، فعالیت خود را متوقف کرده‌اند.
سایر مشاغل این حوزه نیز از تغییرات اخیر در امان نمانده اند: «در لایه دوم، شرکت هایی که در حوزه تبلیغات و تجارت اجتماعی فعال بودند، آسیب جدی دیدند و برخی از آنها دست از کار کشیدند. با توجه به این وضعیت، شرکت‌هایی که در حوزه پرداخت و خدمات ثانویه فعالیت می‌کردند و بخشی از فعالیت آنها وابسته به فعالیت‌های تجاری در حوزه تجارت اجتماعی (تجارت اجتماعی) بود، آسیب جدی دیدند.
همه این شرایط اقتصاد دیجیتال کشور را به شدت تحت تاثیر قرار داده و عملا بخشی از اقتصاد کشور را که در سال های اخیر رشد مثبتی را تجربه کرده است، محدود کرده است. شریعتمدار پیامدهای این وضعیت را اینگونه بیان می کند:
فراوانی این رویدادها می تواند باعث کوچک شدن اکوسیستم و از دست دادن بخش قابل توجهی از آن شود. این آسیب فقط به این موج اولیه محدود نمی شود. بلکه بی اعتمادی به این فضا و بلاتکلیفی که سال ها در این اکوسیستم ایجاد شده می تواند باعث افت جدی در موضوع ایجاد کسب و کار شود.
بسته های پشتیبانی جدا نشده اند
البته در یک ماه اخیر دولت با ارائه بسته های حمایتی و تدوین ضوابط نحوه اجرای طرح های حمایتی سعی در جبران خسارات وارده به شرکت ها داشته است. روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور به تازگی از تسهیلات جدیدی که در صندوق نوآوری و شکوفایی برای حمایت از شرکت‌های تحت تأثیر اینترنت در نظر گرفته شده است، خبر داد.
بر اساس اعلام معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، این تسهیلات برای هر شرکت تا سقف 10 میلیارد تومان در نظر گرفته شده است که به قیمت ترجیحی و در یک نوبت پرداخت می شود و بازپرداخت آن باید در بازه زمانی 12 ماهه انجام شود. . .
پیش از این کارگروه ویژه اقتصاد دیجیتال برنامه حمایتی دولت از پلتفرم‌ها و شرکت‌های داخلی را ارائه کرده بود که شامل مواردی مانند پرداخت، پشتیبانی تبلیغاتی، خدمات پستی، تامین منابع و حمایت مالی، تسهیلات بانکی، اعتبارسنجی و غیره است. کمک مالی به شرکت ها
پس از انتشار این طرح بود که بسیاری از کارشناسان اعلام کردند این بسته حمایتی با وجود تمام نکات مثبتی که دارد، نوشدارویی پس از مرگ شرکت هاست. رئیس کمیسیون تجارت الکترونیک سازمان نصر تهران در این خصوص به زومیت گفت: طرح حمایتی وزارت ارتباطات طرح خوبی است اما ای کاش در سال 1395 تهیه و منتشر می شد. اکنون زمان بدی برای انتشار این طرح است. اگر چند سال پیش چنین طرحی ارائه می شد، شرکت ها و پلتفرم های داخلی از آن استفاده می کردند و اکوسیستم پلتفرم های ما امروز چندین برابر شده بود.
شریعتمدار نه تنها این طرح ها و برنامه ها را در حمایت از استارت آپ ها و جبران زیان آنها موثر ندانست، بلکه آنها را عاملی برای افزایش تبعیض در این حوزه دانست و گفت:
مهمترین موضوع تخصیص بسته های حمایتی اجاره و تبعیض هایی است که اعطای این بسته ها باعث ایجاد و از بین رفتن تعادل بازار می شود. به نظر من بسته های حمایتی بیشتر به شرکت هایی اختصاص می یابد که سهامدار دولتی دارند و برای آنها مسکن کوتاه مدت خواهد بود.
اگر آن طور که شریعتمدار و برخی کارشناسان معتقدند این برنامه ها به اندازه کافی موثر نباشد، آینده اکوسیستم استارتاپی کشور بسیار تیره تر از وضعیت فعلی خواهد بود. رئیس انجمن فین‌تک ایران آینده را اینگونه پیش‌بینی می‌کند: «فکر می‌کنم اکوسیستم استارتاپی کشور در آینده دچار جهش یا توقف نسبی رشد شود و سرمایه‌گذاران برای مدتی بسیار محتاطانه حرکت کنند و شاید بخشی از سرمایه‌گذاری به سرمایه گذاری سنتی برمی گردد.” وی وضعیت حوزه نیروی انسانی را پیچیده تر از وضعیت فعلی ارزیابی کرد و اظهار داشت:
مشکلات بسیار جدی در حوزه منابع انسانی به وجود خواهد آمد. هیات علمی و بسیاری از فعالان اقتصادی ما به دلیل عدم امکان پیش بینی آینده کشور را ترک خواهند کرد. فکر می‌کنم کسانی که الان فعال هستند، اولاً با مشکل نیروی انسانی مواجه خواهند شد و مشکل دوم آنها بحث بلاتکلیفی و عدم امکان پیش‌بینی آینده سرمایه‌گذاری مجدد یا توسعه مجدد کسب‌وکارشان خواهد بود.
در مورد برنامه ها و برنامه های غیرممکن صحبت کنید
با این پیش بینی های فعالان و کارشناسان این حوزه و البته تداوم وضعیت نامطلوب، استارت آپ ها و شرکت های دانش بنیان چشم انداز چندان روشنی را پیش رو نمی بینند. با این حال، دولت آینده ای را ترسیم می کند که پذیرفتن آن به عنوان یک احتمال تا حدودی دشوار است.
به عنوان مثال معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری چندی پیش در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد که با اجرای موفق قانون جهش تولید دانش بنیان، کشور می تواند 10 یونیکورن واقعی (استارت آپ های میلیارد دلاری معادل 350 میلیارد ریال) داشته باشد. ) در سه سال آینده. هدفی که البته با توجه به شرایط استارت آپ های کشور به خصوص در دو ماه اخیر کمی دور از دسترس به نظر می رسد.
محمدمهدی شریعتمدار یکی از کسانی است که تحقق این هدف را چندان محتمل نمی داند:
در آینده، حتی فراتر از استارت آپ ها، در همه شرکت های دانش بنیان چندان محتمل و امکان پذیر نیست که در سه سال آینده بتوانیم 10 استارت آپ یونیکورن به معنای دقیق کلمه داشته باشیم.
وی همچنین در تشریح دلایل این اظهارات خود گفت: اولاً به دلیل مسائل امنیتی و اجتماعی این روزها فضای اقتصادی و سرمایه گذاری کشور به طور کلی با چالش مواجه شده است و دوم اینکه بحث میزان کاهش ارزش است. دلار، که باعث می شود شرکت ها هر چقدر هم که باشد به جلو حرکت کنند.»، ارزش دلار یا بین المللی آن هر سال به طور قابل توجهی کاهش می یابد.
تغییرات جدی در حاکمیت اقتصادی؛ شرط جذب سرمایه خارجی
یکی دیگر از اهدافی که معاونت علمی و فناوری برای توسعه استارت آپ ها در کشور در نظر گرفته است، جذب سرمایه گذاری خارجی است. اگرچه پیش از این محتمل به نظر می رسید، اما اکنون و با وجود بی ثباتی وضعیت اینترنت کشور و غیرقابل پیش بینی بودن آینده شرکت ها در اقتصاد دیجیتال، دشوارتر از همیشه شده است.
رئیس هیئت مدیره انجمن فین‌تک با اشاره به اینکه سرمایه در مسائل اقتصادی بسیار نوسان است و به مرور زمان اطمینان و امنیت اقتصادی برای سرمایه‌گذاری ایجاد می‌شود، از عدم تمایل سرمایه‌گذاران خارجی به سرمایه‌گذاری خبر داد و گفت:
ما در کارنامه خود به سرمایه گذاران خارجی ثابت نکرده ایم که کشورمان کم ریسک و سرمایه گذاری آسان است. حتی سرمایه گذار داخلی نیز شاهد بلاتکلیفی و غیرقابل پیش بینی بودن آینده و عدم اجرای قوانین و غلبه بر برخی دستورات قوانین است که باعث می شود فقدان امنیت سرمایه گذاری را احساس کند.
به گفته وی، این ویژگی ها در چند وقت اخیر تشدید شده و امکان جذب سرمایه خارجی را کمتر کرده است: «در بحث های اخیر مانند قطع اینترنت و مسائل اجتماعی، شرایط سخت تر شده است. بنابراین فکر نمی‌کنم در چند سال آینده سرمایه‌گذاری خارجی وجود داشته باشد، مگر اینکه تغییری بسیار جدی و عمیق در نحوه اداره اقتصاد ما ایجاد شود.»
البته شریعتمدار همچنین با اشاره به اینکه با توجه به اینکه حکمرانی اقتصادی تابعی از حاکمیت سیاسی-اجتماعی ماست، تنها با تغییرات اساسی می توان انتظار این تحول را در سه تا پنج سال آینده داشت، گفت: اگر تغییر در روند به گونه ای باشد که بسیار جدی و در صورت وجود نیروی قدرتمند، جذب سرمایه خارجی، ایجاد امنیت برای سرمایه گذاران خارجی، توسعه و مشارکت به اهداف اصلی کشور تبدیل می شود و در این صورت می توان تصور کرد که در سه تا پنج سال آینده، روند سرمایه گذاری در کشور شروع به تغییر خواهد کرد.”
به نظر رئیس هیئت مدیره انجمن فین تک ایران، به نظر می رسد در شرایط کنونی عصر نیمه تاریک اینترنت در کشور حاکم شده است و مشخص نیست سایه قوی اراده چه زمانی است. با کاهش محدودیت های اکوسیستم استارتاپی، نه تنها افزایش تعداد یونیکورن ها یا جذب سرمایه از خارج از کشور امکان پذیر نیست، بلکه مشکلاتی از نظر بقای شرکت ها و حفظ نیروی انسانی وجود دارد. که هنوز راه حل موثری ارائه نشده است.